Calcule o campo rotacional de $\displaystyle \mathbf{F} = \dfrac{-x\,\mathbf{i} - y \,\mathbf{j}}{\sqrt{x^2+y^2}}$
SOL.
Calcule o campo rotacional de $\displaystyle \mathbf{F} = \dfrac{-y\,\mathbf{i} + x \,\mathbf{j}}{\sqrt{x^2+y^2}}$
SOL.
Calcule o campo rotacional de $\displaystyle \mathbf{F} = \dfrac{-y\,\mathbf{i} + x \,\mathbf{j}}{x^2+y^2}$
SOL.
Calcule o campo rotacional de $\displaystyle \mathbf{F} = \dfrac{-x\,\mathbf{i} -y \,\mathbf{j}}{\sqrt{x^2+y^2}}$
SOL.
Um escoamento é representado pelo campo de velocidades $\displaystyle \mathbf{v} = 10x\,\mathbf{i} - 10y \,\mathbf{j} + 30 \,\mathbf{k}$, verifique (a) Se há um escoamento incompressível. (b) Se há um escoamento irrotacional.
SOL.
Para termos um escoamento incompressível devemos verificar que a divergência do campo seja nula,
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\cdot\vec{v}= & \left(\dfrac{\partial\;}{\partial x}\,\mathbf{i}+\dfrac{\partial\;}{\partial y}\,\mathbf{j}+\dfrac{\partial\;}{\partial z}\,\mathbf{k}\right)\cdot\left(\mathbf{v}=10x\,\mathbf{i}-10y\,\mathbf{j}+30\,\mathbf{k}\right)\\
= & \dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(10x\right)+\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(-10y\right)+\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(30\right)\\
= & 10-10\\
= & 0
\end{align*}
\]
por tanto temos um escoamento incompressível. Agora devemos verificar que o rotacional do campo é nulo,
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
10x & -10y & 30
\end{bmatrix}\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(30\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(10y\right)\right]\;\mathbf{i}-\left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(30\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(10x\right)\right]\;\mathbf{j}+\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(10y\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(10x\right)\right]\;\mathbf{k}\\
= & \vec{0}
\end{align*}
\]
SOL.
\[
\begin{align*}
\mathbf{E}= & \vec{-\nabla}\, V\\
= & -\left(\dfrac{\partial\;}{\partial x}\,\mathbf{i}+\dfrac{\partial\;}{\partial y}\,\mathbf{j}\right)V\\
= & -\dfrac{\partial V}{\partial x}\,\mathbf{i}-\dfrac{\partial V}{\partial y}\,\mathbf{j}\\
= & -\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(\dfrac{Q}{\sqrt{x^{2}+y^{2}}}\right)\,\mathbf{i}-\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(\dfrac{Q}{\sqrt{x^{2}+y^{2}}}\right)\,\mathbf{j}\\
= & \dfrac{\frac{1}{2}Q\left(x^{2}+y^{2}\right)^{-\frac{1}{2}}\left(2x\right)}{x^{2}+y^{2}}\mathbf{\, i}+\dfrac{\frac{1}{2}Q\left(x^{2}+y^{2}\right)^{-\frac{1}{2}}\left(2y\right)}{x^{2}+y^{2}}\mathbf{\, j}\\
= & \dfrac{Qx}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}}\mathbf{\, i}+\dfrac{Qy}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}}\mathbf{\, j}\\
= & \dfrac{Q}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}}\left(x\mathbf{\, i}+y\mathbf{\, j}\right)\\
= & \dfrac{Q}{x^{2}+y^{2}}\left(\dfrac{x\mathbf{\, i}+y\mathbf{\, j}}{\sqrt{x^{2}+y^{2}}}\right)\\
= & \dfrac{Q}{x^{2}+y^{2}}\hat{r}
\end{align*}
\]
dessa forma o rotacional está dado por
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
\dfrac{Qx}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}} & \dfrac{Qy}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}} & 0
\end{bmatrix}\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(0\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(\dfrac{Qy}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}}\right)\right]\;\mathbf{i}-\left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(0\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(\dfrac{Qx}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}}\right)\right]\;\mathbf{j}+\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(\dfrac{Qy}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}}\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(\dfrac{Qx}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{\frac{3}{2}}}\right)\right]\;\mathbf{k}\\
= & 0\;\mathbf{i}+0\;\mathbf{j}+\left[-\dfrac{3Qyx}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{2}}+\dfrac{3Qyx}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{2}}\right]\;\mathbf{k}\\
= & \mathbf{0}
\end{align*}
\]
Seja $R=\left\{ (x,y)\, \left| \, 4 < x^2 + y^2 < 16 \right. \right\}$ é um domínio conexo mas não simples.
SOL.
Na figura embaixo se apresenta uma reprodução da Região $R$
SOL.
Na figura embaixo se apresenta uma reprodução da Região $R$
SOL.
Na figura embaixo se apresenta uma reprodução da Região $R$
SOL.
Para ser um campo conservativo deve verificar que o domínio é simplesmente conexo e em se tratando de polinômios isto é verdade e além disso o seu rotacional deve ser nulo:
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
2x^{2}y & 5xz & x^{2}y^{2}
\end{bmatrix}\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(x^{2}y^{2}\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(5xz\right)\right]\;\mathbf{i}-\left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(x^{2}y^{2}\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(2x^{2}\right)\right]\;\mathbf{j}+\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(5xz\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(2x^{2}\right)\right]\;\mathbf{k}\\
= & \left(2x^{2}y-5x\right)\;\mathbf{i}+2xy^{2}\;\mathbf{j}+5z\;\mathbf{k}
\end{align*}
\]
por tanto não é um campo conservativo.
SOL.
Para ser um campo conservativo deve verificar que o domínio é simplesmente conexo e em se tratando de polinômios isto é verdade e além disso o seu rotacional deve ser nulo:
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
4xy+z & 2x^{2} & x
\end{bmatrix}\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(x\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(2x^{2}\right)\right]\;\mathbf{i}-\left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(x\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(4xy+z\right)\right]\;\mathbf{j}+\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(2x^{2}\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(4xy+z\right)\right]\;\mathbf{k}\\
= & 0\;\mathbf{i}+0\;\mathbf{j}+0\;\mathbf{k}
\end{align*}
\]
por tanto é um campo conservativo.
SOL.
Como o campo foi definido em duas regiões primeiro verificaremos que o rotacional é nulo (ver problema 3), assim
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
\dfrac{-y}{x^{2}+y^{2}} & \dfrac{x}{x^{2}+y^{2}} & 0
\end{bmatrix}\\
\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial y}0-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(\dfrac{x}{x^{2}+y^{2}}\right)\right]\;\mathbf{i}-\left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}0-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(\dfrac{-y}{x^{2}+y^{2}}\right)\right]\;\mathbf{j}+\\
& \left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(\dfrac{x}{x^{2}+y^{2}}\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(\dfrac{-y}{x^{2}+y^{2}}\right)\right]\;\mathbf{k}\\
\\
= & 0\,\mathbf{i}-0\,\mathbf{j}+\left[\dfrac{\left(x^{2}+y^{2}\right)-2x^{2}}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{2}}+\dfrac{\left(x^{2}+y^{2}\right)-2y^{2}}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{2}}\right]\,\mathbf{k}\\
= & 0\,\mathbf{i}-0\,\mathbf{j}-\left(\dfrac{-x^{2}+y^{2}+x^{2}-y^{2}}{\left(x^{2}+y^{2}\right)^{2}}\right)\,\mathbf{k}\\
= & 0\,\mathbf{i}-0\,\mathbf{j}-0\,\mathbf{k}
\end{align*}
\]
Agora devemos verificar que as regiões são simplesmente conexas. Observe que a função $\mathbf{F}$ está bem definida em $D\left[ \mathbf{F} \right] = \mathbb{R}^2 - \{0,0\}$. Dessa forma, no caso da região
\[
R_1 = \left\{ (x,\, y)\left| (x-3)^2 + y^2 < 1 \right. \right\}
\nonumber
\]
vemos que ela define um circulo de raio unitário centrado em $(3,0)$, por tanto a singularidade não está dentro da região e dessa forma o campo é conservativo. Já no caso da região
\[
R_2 = \left\{ (x,\, y)\left| 1 < x^2 + y^2 < 16 \right. \right\}
\nonumber
\]
Define um anel centrado em zero de raio interno $1$ e externo $4$. Essa região não é uma região simplesmente conexa pois podemos definir circunferências dentro do anel que não poderão ser colapsadas a único ponto.
Verificar se
\[
\mathbf{F}(x,y,z) = \left( yz+2 \right)\,\mathbf{i} + \left( xz+1 \right) \,\mathbf{j} + \left( xy + 2z \right) \,\mathbf{k}
\nonumber
\]
é um campo gradiente, em caso afirmativo encontre a função potencial.
SOL.
Saberemos que $\mathbf{F}$ é um campo gradiente se verificar $\vec{\nabla}\times\mathbf{F}=0$, por tanto Saberemos que $\mathbf{F}$ é um campo gradiente se verificar $\vec{\nabla}\times\mathbf{F}=0$, por tanto
\[
\begin{align*}
\begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
F_{x} & F_{y} & F_{z}
\end{bmatrix} & =0\\
\left[\dfrac{\partial F_{z}}{\partial y}-\dfrac{\partial F_{y}}{\partial z}\right]\;\mathbf{i}-\left[\dfrac{\partial F_{z}}{\partial x}-\dfrac{\partial F_{x}}{\partial z}\right]\;\mathbf{j}+\left[\dfrac{\partial F_{y}}{\partial x}-\dfrac{\partial F_{x}}{\partial y}\right]\;\mathbf{k} & =0
\end{align*}
\]
de onde
\[
\begin{array}{r}
\dfrac{\partial F_{z}}{\partial y}=\dfrac{\partial F_{y}}{\partial z}\\
\dfrac{\partial F_{z}}{\partial x}=\dfrac{\partial F_{x}}{\partial z}\\
\dfrac{\partial F_{y}}{\partial x}=\dfrac{\partial F_{x}}{\partial y}
\end{array}
\nonumber
\]
assim, então
\[
\begin{array}{lcrcc}
\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(xy+2z\right) & = & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(xz+1\right) & = & x\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(xy+2z\right) & = & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(yz+2\right) & = & y\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(xz+1\right) & = & \dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(yz+2\right) & = & z
\end{array}
\nonumber
\]
dessa forma, a função vetorial $\mathbf{F}(x,y,z)$ deriva de um gradiente, isto é
\[
\mathbf{F}(x,y,z)=\vec{\nabla f}
\nonumber
\]
o que implica
\[
\begin{align*}
\dfrac{\partial f}{\partial x}= & F_{x}\\
\dfrac{\partial f}{\partial y}= & F_{y}\\
\dfrac{\partial f}{\partial z}= & F_{z}
\end{align*}
\]
escolhamos a primeira dessa equações para resolver, pelo I teorema
fundamental do cálculo
\[
\begin{align*}
f= & \int F_{x}dx\\
= & \int\left(yz+2\right)\, dx\\
= & xyz+2x+C_{1}(y,z)
\end{align*}
\]
derivando a expressão anterior
\[
\dfrac{\partial f}{\partial y}=xz+\dfrac{\partial C_{1}}{\partial y}=F_{y}
\nonumber
\]
obtemos
\[
\begin{align*}
xz+\dfrac{\partial C_{1}}{\partial y}= & xz+1\\
\dfrac{\partial C_{1}}{\partial y}= & 1\\
C_{1}= & \int dy\\
= & y+C_{2}(z)
\end{align*}
\]
de forma que
\[
f=xyz+2x+y+C_{2}(z)
\nonumber
\]
derivando
\[
\dfrac{\partial f}{\partial z}=xy+\dfrac{\partial C_{2}}{\partial z}=F_{z}
\nonumber
\]
substituindo $F_{z}$
\[
\begin{align*}
xy+\dfrac{\partial C_{2}}{\partial z}= & xy+2z\\
\dfrac{\partial C_{2}}{\partial z}= & 2z\\
C_{2}= & 2\int z\, dz\\
= & z^{2}+C
\end{align*}
\]
assim
\[
f=xyz+2x+y+z^{2}+C
\nonumber
\]
Considere o campo vetorial $\mathbf{F}$ em $\mathbb{R}^3$ definido por
\[
\mathbf{F}(x,y,z) = y\,\mathbf{i} + \left( z\cos yz + x\right) \,\mathbf{j} + \left( y\cos yz \right)\,\mathbf{k}
\nonumber
\]
mostre que $\mathbf{F}$ é irrotacional e encontre um potencial escalar
SOL.
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
y & z\cos\left(yz\right)+x & y\cos\left(yz\right)
\end{bmatrix}\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(y\cos\left(yz\right)+x\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(z\cos\left(yz\right)\right)\right]\;\mathbf{i}-\left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(y\cos\left(yz\right)+x\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial z}\left(y\right)\right]\;\mathbf{j}+\\
= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\left(z\cos\left(yz\right)\right)-\dfrac{\partial\;}{\partial y}\left(y\right)\right]\;\mathbf{k}\\
= & \left[z\cos\left(yz\right)-z\cos\left(yz\right)\right]\;\mathbf{i}+\left[0-0\right]\;\mathbf{j}+\left[1-1\right]\;\mathbf{k}\\
= & 0
\end{align*}
\]
por tanto deriva de um gradiente. Assim, calculamos o campo escalar
\[
\begin{align*}
f= & \int y\, dx\\
= & xy+C_{2}(x,y)
\end{align*}
\]
\[
\begin{align*}
\dfrac{\partial f}{\partial y} & =x+\dfrac{\partial C_{2}}{\partial y}
\end{align*}
\]
de onde
\[
\begin{align*}
x+\dfrac{\partial C_{2}}{\partial y}= & z\cos\left(yz\right)+x\\
C_{2}= & \int z\,\cos\left(yz\right)\, dy\\
= & \sin\left(yz\right)+C_{1}(z)
\end{align*}
\]
de forma
\[
f=xy+\sin\left(yz\right)+C_{1}(z)
\nonumber
\]
derivando
\[
\dfrac{\partial f}{\partial z}=y\cos\left(yz\right)+\dfrac{\partial C_{1}}{\partial z}=y\cos\left(yz\right)
\nonumber
\]
de onde
\[
\dfrac{\partial C_{1}}{\partial z}=0\Rightarrow C_{1}=C
\nonumber
\]
dessa forma
\[
f=xy+\sin\left(yz\right)+C
\nonumber
\]
A massa $M$ na origem de $\mathbb{R}^3$ exerce uma força sobre uma massa $m$ localizada em $\mathbf{r}=(x,y,z)$ com magnitude $\dfrac{GMm}{r^2}$ em direção à origem. Aqui, $G$ é a constante de gravitação, a qual depende da unidade de medida utilizada, e $r=|\, \mathbf{r} \, |=\sqrt{x^2 + y^2 + z^2}$. Como o vetor $-\dfrac{\mathbf{r}}{r}$ é o vetor unitário em direção à origem, então podemos escrever
\[
\mathbf{F}(x,y,z) = -\dfrac{GMm \mathbf{r}}{r^3}
\nonumber
\]
Mostre que $\mathbf{F}$ é irrotacional e encontre o potencial escalar para $\mathbf{F}$ (note que $D\left[\mathbf{F}\right] = \mathbb{R}^3-(0,0,0)$ pois $\mathbf{F}$ não está definido na origem, mas mesmo assim o domínio é simplesmente conexo).
SOL.
Podemos reescrever a equação com
\[
\mathbf{F}(x,y,z)=-\dfrac{GMm\mathbf{r}}{r^{3}}=-GMm\left(\dfrac{1}{r^{3}}\right)\mathbf{r}
\nonumber
\]
aplicando o rotacional
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}= & \vec{\nabla}\times\left[-GMm\left(\dfrac{1}{r^{3}}\right)\mathbf{r}\right]\\
= & -GMm\left[\vec{\nabla}\left(\dfrac{1}{r^{3}}\right)\times\mathbf{r}+\left(\dfrac{1}{r^{3}}\right)\vec{\nabla}\times\mathbf{r}\right]
\end{align*}
\]
dessa forma devemos calcular o gradiente
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\left(\dfrac{1}{r^{3}}\right)= & \left[\dfrac{\partial\;}{\partial x}\;\mathbf{i}+\dfrac{\partial\;}{\partial y}\;\mathbf{j}+\dfrac{\partial\;}{\partial z}\;\mathbf{k}\right]\left(\dfrac{1}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{3/2}}\right)\\
= & \dfrac{3x\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{1/2}}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{3}}\;\mathbf{i}+\dfrac{3y\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{1/2}}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{3}}\;\mathbf{j}+\dfrac{3z\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{1/2}}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{3}}\;\mathbf{k}\\
= & \dfrac{3}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{5/2}}\left(x\;\mathbf{i}+y\;\mathbf{j}+z\;\mathbf{k}\right)
\end{align*}
\]
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\left(\dfrac{1}{r^{3}}\right)\times\mathbf{r}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{3x}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{5/2}} & \dfrac{3y}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{5/2}} & \dfrac{3z}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{5/2}}\\
x & y & z
\end{bmatrix}\\
= & \dfrac{3}{\left(x^{2}+y^{2}+z^{2}\right)^{5/2}}\left[\left(yz-yz\right)\;\mathbf{i}+\left(xz-xz\right)\;\mathbf{j}+\left(xy-xy\right)\;\mathbf{k}\right]\\
= & \vec{0}
\end{align*}
\]
\[
\begin{align*}
\vec{\nabla}\times\mathbf{r}= & \begin{bmatrix}\mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k}\\
\dfrac{\partial\;}{\partial x} & \dfrac{\partial\;}{\partial y} & \dfrac{\partial\;}{\partial z}\\
x & y & z
\end{bmatrix}\\
= & \left(0-0\right)\;\mathbf{i}-\left(0-0\right)\;\mathbf{j}+\left(0-0\right)\;\mathbf{k}\\
= & \vec{0}
\end{align*}
\]
dessa forma
\[
\vec{\nabla}\times\mathbf{F}=\vec{0}
\nonumber
\]